آیه 4 سوره جاثیة

وَ فِي خَلْقِكُمْ وَ ما يَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ آياتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ «4»

وَ فِي خَلْقِكُمْ‌: و در آفريدن شما و آنچه در او است از بدايع صنعت و بدايع خلقت و از حالات مختلفه و تغيرات متجدده از ابتداى خلق در شكم مادران تا انتهاى عمر.

4- وَ ما يَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ: و در آنچه پراكنده مى‌سازد خدا در زمين از جميع جنبندگان، يا اختلاف اجناس و اشكال و صور و منافع و مقاصد مطلوبه ايشان.

آياتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ‌: علامتها و نشانه‌هاست براى گروهى كه يقين كنند، يعنى به آنها استدلال نموده از سر يقين به يگانگى و قدرت صانع عالم عالم شوند:

اولا خلقت انسانى هيكلى عجيب و شكلى غريب با اعضاء و جوارح تامه و حواس ظاهره و باطنه و حالات مختلفه متكاثره كه عقول از احاطه به تمام جزئيات و مشخصات آن عاجز باشد؛ و ثانيا- در آفرينش جنبنده‌ها از چرنده و پرنده و درنده و اهلى و وحشى و صحرائى و دريائى هر كدام به وضع خاص از حيث خلق و اعاشه و ارتزاق بترتيب منظم، هر آينه تدبير صانع حكيم را مبرهن سازند.

5- از شواهد قدرت الهى:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

حم «1» تَنْزِيلُ الْكِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ «2» إِنَّ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِلْمُؤْمِنِينَ «3» وَ فِي خَلْقِكُمْ وَ ما يَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ آياتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ «4»

وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ تَصْرِيفِ الرِّياحِ آياتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ «5»

ترجمه‌

فرو فرستادن كتاب از خداوند ارجمند درست كردار است‌

همانا در آسمانها و زمين هر آينه آيتها براى گروندگانست‌

و در آفرينش شما و آنچه پراكنده ميسازد از جنبده آيتها است براى گروهى كه يقين ميكنند

و آمد و شد شب و روز در پى يكديگر و آنچه فرستاد خدا از آسمان از روزى پس زنده گردانيد بآن زمين را بعد از مردنش و تغيير دادن بادها بجهات و صفات آيتها است براى گروهى كه بعقل دريابند.

تفسير

خداوند متعال پس از افتتاح اين سوره مباركه به حم كه بيان آن گذشت تصريح فرموده بنزول قرآن از جانب خداى تواناى غالب ارجمند كه معانى مناسبه با لفظ عزيز است و حكيم داناى محكم‌كار درست كردارى است كه تمام افعال او بر طبق مصلحت و صواب است و بعدا اشاره فرموده است بآيات و علامات آفاقى و انفسى كه دلالت دارد بر وجود صانع داناى تواناى رحيم كريمى كه مثل و مانند و شريك ندارد چون در آسمانها از آفتاب و ماه و ستارگان و گردش آنها با نظم معيّن و در زمين از فواكه و اشجار و انواع نباتات براى انسان و دوابّ چنانچه قمّى ره فرموده آيات و علائم بسيارى است بر وجود چنين صانعى و براى انتفاع اهل ايمان از آنها خلق شده يا انتفاع از آنها مخصوص باهل ايمان است چنانچه گفته‌اند كه اهل ايمان از آنها منتفع ميشوند و بهره ميبرند و در خلقت انسان و

جلد 4 صفحه 632

احوال طاريه بر آن از وقت نطفه بودن تا رسيدن بحدّ كمال و در خلقت حيوانات صحرائى و دريائى و هر جنبنده‌ئى در زمين مخصوصا چهارپايان براى انتفاع انسان از آنها آيات و علائمى است كه دلالت بر توحيد حق دارد براى كسانيكه اهليّت براى يقين پيدا كردن از دليل بمدلول دارند نه كسانيكه قابل نيل باين مقام نيستند يا در مقام تحصيل آن بر نميآيند و در آمد و شد شبانه روز و كم و زياد شدن مقدار آن دو بحسب فصول و در آمدن باران از آسمان كه هم خودش رزق و روزى انسان و حيوان ميشود و هم وسيله روزى آنها و بيرون آمدن مأكولات از زمين ميگردد كه زمينهاى مرده را زنده ميكند و در بادهاى مختلف كه از شمال و جنوب و يمين و يسار ميوزد و ابر را حركت ميدهد و باختلاف فصول و حاجت اشجار و فواكه گرم و سرد و معتدل ميگردد و درختها را بارور ميكند و كشتيها را بساحل ميرساند و غير اينها علائم و آثارى است براى اثبات واجب الوجود ذى جود و كرمى كه عديل و نظير ندارد و ادراك دلالت اين قبيل از آيات سهل‌تر است كه باندك تعقّلى واضح ميشود و اختصاص باهل يقين و معرفت ندارد چون مبادى آنها محسوس و فوائدشان مأنوس است و لذا لقوم يعقلون فرموده است.

وَ فِي‌ خَلقِكُم‌ وَ ما يَبُث‌ُّ مِن‌ دابَّةٍ آيات‌ٌ لِقَوم‌ٍ يُوقِنُون‌َ «4»

و ‌در‌ خلقت‌ ‌شما‌ بني‌ آدم‌ و آنچه‌ ‌بر‌ روي‌ زمين‌ ‌از‌ جنبنده‌ منتشر ‌شده‌ آياتي‌ ‌است‌ ‌براي‌ قومي‌ ‌که‌ يقين‌ دارند اما:

وَ فِي‌ خَلقِكُم‌ ‌از‌ خاك‌ جماد تبديل‌ بحبوب‌ و فواكه‌ نباتي‌ ‌تا‌ تبديل‌ بنطفه‌ و علقه‌ و عظم‌ ‌تا‌ پوشيده‌ بلحم‌ ‌تا‌ افاضه صورت‌ و اجزاء بدن‌ داخليّه‌ و خارجيّه‌ و افاضه روح‌ حيواني‌ و انساني‌ ملكوتي‌ ‌تا‌ ولادت‌ و رشد و كهولت‌ و هزار چيزهاي‌ ديگر و اما:

وَ ما يَبُث‌ُّ مِن‌ دابَّةٍ يك‌ قسمت‌ ‌آنها‌ تكويني‌ و يك‌ قسمت‌ توليدي‌ و ‌آنها‌ يك‌ قسمت‌ ‌به‌ تخم‌ و يك‌ قسمت‌ بحمل‌ و انواع‌ ‌آنها‌ ‌از‌ حدّ و حصر خارج‌ ‌است‌ و ‌هر‌ نوعي‌ اصناف‌ مختلفه‌ و ‌هر‌ صنفي‌ اشخاص‌ متشتّته‌، تمام‌ اينها آثار قدرت‌ و حكمت‌ الهي‌ ‌است‌ و لكن‌:

جلد 16 - صفحه 106

آيات‌ٌ لِقَوم‌ٍ يُوقِنُون‌َ ‌که‌ بمرتبه يقين‌ رسيده‌ باشند و يقين‌ ‌هم‌ سه‌ مرتبه‌ دارد علم‌ اليقين‌، عين‌ اليقين‌، حق‌ اليقين‌. ‌از‌ روي‌ دليل‌ و برهان‌ يقين‌ پيدا كند، عين‌ اليقين‌ ‌از‌ روي‌ حس‌ و مشاهده‌ يقين‌ داشته‌ ‌باشد‌، حق‌ اليقين‌ ‌از‌ روي‌ و جدان‌ و معرفت‌ يقين‌ پيدا كند علم‌ اليقين‌.

]

(آیه 4)- پس از این آیات آفاقی به آیات انفسی پرداخته، می‌گوید: «و در آفرینش شما و جنبندگانی که در سراسر زمین پراکنده ساخته نیز نشانه‌هایی است برای جمعیتی که اهل یقینند» (وَ فِی خَلْقِکُمْ وَ ما یَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ آیاتٌ لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ).

آری! هر یک به نوبه خود آیت و نشانه‌ای از علم و حکمت و قدرت بی‌پایان مبدأ آفرینش است.